మహాత్మా జ్యోతిబా పూలే: అణగారిన వర్గాల ఆశాజ్యోతి

మహాత్మా జ్యోతిబా పూలే: సామాజిక సంస్కరణల సౌరభం

వెంకటరమణి

మహాత్మా జ్యోతిబా పూలే (1827-1890) భారతదేశ సామాజిక సంస్కరణ ఉద్యమంలో ఒక ప్రకాశవంతమైన నక్షత్రం. స్త్రీ విద్య, కుల వ్యవస్థ నిర్మూలన, అణగారిన వర్గాల ఉద్ధరణ కోసం ఆయన చేసిన కృషి ఈ రోజున కూడా స్ఫూర్తిదాయకంగా నిలుస్తుంది. ఆయన జయంతి సందర్భంగా, ఆయన జీవిత ప్రయాణాన్ని, ఆలోచనలను, మరియు సమాజంపై చూపిన చిరస్థాయి ప్రభావాన్ని స్మరించుకోవడం సముచితం.

బాల్యం,  విద్య

జ్యోతిబా పూలే 1827 ఏప్రిల్ 11న మహారాష్ట్రలోని పూణే సమీపంలోని సతారా జిల్లా కట్గన్ గ్రామంలో ఒక మాలి (తోటమాలి) కుటుంబంలో జన్మించారు. ఆయన తల్లిదండ్రులు గోవిందరావు మరియు చిమణాబాయి. ఆ కాలంలో షూద్ర కులాలుగా పరిగణించబడిన వారికి విద్యావకాశాలు దాదాపు అందుబాటులో లేవు. అయినప్పటికీ, జ్యోతిబా తండ్రి తన కుమారుడికి విద్య అందించాలని నిశ్చయించుకున్నారు. జ్యోతిబా స్థానిక మరాఠీ పాఠశాలలో ప్రాథమిక విద్యను అభ్యసించారు, ఆ తర్వాత పూణేలోని ఇంగ్లీష్ స్కూల్‌లో చదువుకున్నారు. ఈ విద్య ఆయన ఆలోచనలను విస్తృతం చేసింది మరియు సామాజిక అసమానతలపై ప్రశ్నించే తత్వాన్ని అలవర్చుకునేలా చేసింది.

సామాజిక అసమానతలపై పోరాటం

జ్యోతిబా యవ్వనంలోనే కుల వ్యవస్థ యొక్క క్రూరత్వాన్ని గుర్తించారు. ఒకసారి, తన స్నేహితుడి వివాహ వేడుకలో షూద్ర కులం నుండి వచ్చినందుకు ఆయన అవమానించబడ్డారు. ఈ సంఘటన ఆయన జీవితంలో ఒక మలుపు తీసుకొచ్చింది. సమాజంలోని అసమానతలను, ముఖ్యంగా కులం మరియు లింగ ఆధారిత వివక్షను సవాలు చేయాలని ఆయన సంకల్పించారు.

స్త్రీ విద్యకు ఆరంభం

జ్యోతిబా పూలే సామాజిక సంస్కరణలలో అత్యంత ముఖ్యమైన సహకారం స్త్రీ విద్యకు సంబంధించినది. ఆ కాలంలో స్త్రీలకు, ముఖ్యంగా అణగారిన కులాల స్త్రీలకు విద్య అనేది కల్పనాతీతం. ఈ పరిస్థితిని మార్చాలని నిశ్చయించుకున్న జ్యోతిబా, 1848లో పూణేలో బాలికల కోసం మొదటి పాఠశాలను స్థాపించారు. ఇది భారతదేశంలో స్త్రీ విద్య కోసం స్థాపించబడిన మొదటి పాఠశాలలలో ఒకటిగా చరిత్రలో నిలిచిపోయింది. ఈ పాఠశాలలో ఆయన భార్య సావిత్రీబాయి పూలే ఉపాధ్యాయురాలిగా వ్యవహరించారు. సావిత్రీబాయి కూడా జ్యోతిబా ఆలోచనలకు సమాన భాగస్వామిగా నిలిచి, సామాజిక సంస్కరణలలో కీలక పాత్ర పోషించారు.

సత్యశోధక్ సమాజ్ స్థాపన

1873లో, జ్యోతిబా సత్యశోధక్ సమాజ్ (సత్యాన్వేషణ సమాజం) ను స్థాపించారు. ఈ సంస్థ లక్ష్యం కుల వ్యవస్థ, మతాచారాలు, మరియు అన్యాయమైన సామాజిక ఆచారాలను సవాలు చేయడం. సత్యశోధక్ సమాజ్ అణగారిన వర్గాలకు విద్య, సమాన హక్కులు, మరియు స్వాభిమానం కల్పించడానికి కృషి చేసింది. ఈ సంస్థ ద్వారా జ్యోతిబా కులాంతర వివాహాలను, వితంతు పునర్వివాహాలను ప్రోత్సహించారు మరియు సామాజిక సమానత్వం కోసం అవిశ్రాంతంగా పోరాడారు.

రచనలు,  ఆలోచనలు

జ్యోతిబా పూలే తన రచనల ద్వారా సామాజిక అసమానతలను తీవ్రంగా విమర్శించారు. ఆయన రచనలలో కొన్ని ముఖ్యమైనవి:

• “గులాంగిరి” (1873): ఈ పుస్తకంలో జ్యోతిబా కుల వ్యవస్థ యొక్క దుష్ప్రభావాలను విశ్లేషించారు మరియు బానిసత్వాన్ని దానితో పోల్చారు.
• “షెట్కర్యాచా ఆసూడ్” (1882): ఈ రచనలో రైతుల దుస్థితిని, భూస్వామ్య వ్యవస్థ దోపిడీని వివరించారు.
• “సార్వజనిక సత్య ధర్మ పుస్తకం”: ఈ పుస్తకంలో సమాజంలో సత్యం మరియు నీతిని స్థాపించడానికి ఆయన ఆలోచనలను పంచుకున్నారు.

జ్యోతిబా బ్రాహ్మణ మతాధికారాన్ని సవాలు చేసినందుకు “మహాత్మా” బిరుదును పొందారు. ఆయన ఆలోచనలు డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేద్కర్ వంటి తరువాతి సంస్కర్తలకు స్ఫూర్తినిచ్చాయి.

వ్యక్తిగత జీవితం

జ్యోతిబా 1840లో సావిత్రీబాయిని వివాహం చేసుకున్నారు. సావిత్రీబాయి ఆయన సామాజిక ఉద్యమంలో సమాన భాగస్వామిగా నిలిచారు. వారు కలిసి అనేక సామాజిక సంస్కరణలకు బీజం వేశారు. జ్యోతిబా మరియు సావిత్రీబాయి దంపతులు సమాజంలో అణగారిన వర్గాలకు చెందిన పిల్లలను దత్తత తీసుకొని, వారికి విద్య మరియు సంరక్షణ అందించారు.

చిరస్థాయి ప్రభావం

మహాత్మా జ్యోతిబా పూలే జీవితం సమానత్వం, న్యాయం, మరియు విద్య కోసం అవిశ్రాంత పోరాటానికి నిదర్శనం. ఆయన స్థాపించిన పాఠశాలలు, సత్యశోధక్ సమాజ్, మరియు రచనలు భారతీయ సమాజంలో ఒక కొత్త చైతన్యాన్ని తీసుకొచ్చాయి. ఆయన ఆలోచనలు ఈ రోజు కూడా సామాజిక న్యాయం కోసం పోరాడుతున్న వారికి స్ఫూర్తినిస్తున్నాయి.

మహాత్మా జ్యోతిబా పూలే జయంతి సందర్భంగా, ఆయన జీవితం మనకు ఒక ముఖ్యమైన సందేశాన్ని ఇస్తుంది: విద్య, సమానత్వం, మరియు న్యాయం కోసం పోరాడటం ద్వారా మాత్రమే సమాజంలో నిజమైన మార్పు సాధ్యం. ఆయన ఆదర్శాలను స్ఫూర్తిగా తీసుకొని, మనం కూడా సమాజంలో సానుకూల మార్పులకు కృషి చేయాలి. జ్యోతిబా పూలే జీవితం ఒక సామాజిక సంస్కరణల సౌరభం, ఇది ఎప్పటికీ వెలుగొందుతుంది.